Khi thực dân Pháp xâm lược đất nước ta, một mặt chúng tăng cường khủng bố, đàn áp hòng dập tắt phong trào đấu tranh của nhân dân, một mặt chúng mở rộng hệ thống nhà tù trên toàn quốc từ Bắc vào Nam, trong đó có nhà tù Sơn La. Từ năm 1930, thực dân Pháp bắt đầu đày tù nhân chính trị lên nhà tù Sơn La. Chúng giam cầm, đầy ải giết dần giết dần giết mòn những chiến sĩ Cộng sản và những người Việt nam yêu nước. Nhà tù Sơn La như địa ngục trần gian. Nhưng ngục tối cũng không thể khuất phục ý chí kiên cường, bất khuất của những người cộng sản, vượt lên gông xiềng của đế quốc, tháng 12 năm 1939 chi bộ nhà tù Sơn La được thành lập, đã lãnh đạo anh em tù nhân đấu tranh bảo vệ lực lượng, biến nhà tù đế quốc thành trường học cách mạng, đào tạo lực lượng cốt cán cho Đảng và gieo mầm cách mạng khắp núi rừng Tây Bắc.

Cuốn “Nhà tù Sơn La 1908 - 1945” viết: Lúc bấy giờ là đầu năm 1943, trên Thế giới Hồng quân Liên Xô đang dồn dập phản công phát xít Đức. Ở Thái Bình Dương, Nhật bị khốn đốn. Mâu thuẫn Nhật - Pháp thêm sâu sắc và không thể tránh khỏi xung đột. Phong trào cách mạng trong nước đang dâng lên. Trước sự chuyển biến đó, yêu cầu về cán bộ để cung cấp cho phong trào trở thành vấn đề cấp bách. Hội nghị Trung ương tháng 5 năm 1941 nhận định “Việc đào tạo cán bộ nay đang trở thành công tác gấp rút, không thể bỏ qua một giờ, một phút, tất cả các cấp bộ chỉ huy của Đảng phải đặc biệt chú ý đến công tác này”.

Đồng chí Hoàng Quốc Việt - Ủy viên Thường vụ Trung ương lúc bấy giờ kể: “Phong trào cứ lên như diều, cán bộ đào tạo mấy cũng không kịp. Chúng tôi bàn nhau: phải moi anh em mình ở nhà tù ra mới được. Vốn quý của phong trào là ở đấy”.

Tuy chưa nhận được chủ trương của trung ương, chi bộ nhà tù Sơn La vẫn kịp thời đề ra việc tổ chức vượt ngục để đưa cán bộ của mình về với phong trào cách mạng đang sôi nổi ở khắp nơi trong cả nước.

Triển lãm ảnh “Vượt ngục 1943” do Bảo tàng tỉnh Sơn La tổ chức là một hoạt động thiết thực đặc biệt Kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập chi bộ nhà tù Sơn La (1939 - 2019); Hướng tới kỷ niệm 41 năm Ngày quốc tế Bảo tàng (18/5/1978 - 18/5/2019).

Triển lãm gồm hơn 70 tư liệu quý, hình ảnh chân thực, có giá trị lịch sử, xoay quanh câu chuyện vượt ngục mưu trí, dũng cảm vào tháng 8/1943của 4 chiến sỹ cộng sản: Nguyễn Lương Bằng, Lưu Đức Hiểu, Nguyễn Văn Trân và Trần Đăng Ninh, do anh Lò Văn Giá dẫn đường, dưới sự lãnh đạo của chi bộ nhà tù Sơn La. Cuộc vượt ngục thành công đã gây tiếng vang lớn, kịp thời bổ sung lực lượng cán bộ nòng cốt cho Đảng để lãnh đạo cao trào cách mạng và tham gia tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 giành thắng lợi.

Bốn tù nhân chính trị vượt ngục đã trở thành những nhân tố tích cực trong công cuộc lãnh đạo nhân dân đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ tổ quốc, được Đảng và nhà nước tín nhiệm giao cho các trọng trách, dù ở cương vị nào các đồng chí ấy vẫn luôn giữ vững tinh thần, khí tiết của những người chiến sỹ Cộng sản.

Triển lãm giúp công chúng có cái nhìn tổng quan về cuộc đấu tranh kiên cường, bất khuất của các chiến sỹ cộng sản Việt Nam tại Nhà tù Sơn La đầu thế kỷ XX. Qua đó, khẳng định chủ nghĩa yêu nước chân chính, ý chí của dân tộc Việt Nam là nguồn sức mạnh tinh thần to lớn, tiếp sức cho thế hệ hôm nay và mai sau trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đồng thời, góp phần giáo dục tình yêu quê hương đất nước, lòng tự hào dân tộc cho nhân dân, khơi dậy niềm đam mê yêu thích bộ môn lịch sử của thế hệ trẻ.

Triển lãm “Vượt ngục 1943” diễn ra đến hết tháng 12/2019. Đây là triển lãm chuyên đề đầu tiên của Bảo tàng tỉnh thực hiện gắn với việc phát huy giá trị của di tích quốc gia đặc biệt.

Một số hình ảnh tại triển lãm: