Theo quan niệm của người Thái trắng ở Sơn La, Tết “Xíp xí” là ngày con cháu hướng về tổ tiên. Đồng thời, là dịp người lớn dành sự quan tâm, chăm sóc đặc biệt đến thế hệ trẻ. Vì vậy, ở nhiều nơi, đồng bào còn gọi “Xíp xí” là Tết trẻ con. Vào ngày này, trẻ em được ông bà, cha mẹ may cho những bộ quần áo rực rỡ sắc màu để mặc đi chơi Tết.

Ngày Xíp xí, luôn có mâm lễ vật thờ hồn vía để cầu xin sự may mắn cho từng cá nhân, gia đình, dòng họ trong bản; Cầu xin may mắn của trời đất mưa thuận, gió hòa, phù hộ cho dân bản sức khỏe dồi dào để lao động; Cầu mong thần thánh, tổ tiên phù hộ cho con trẻ được mạnh khỏe, hay ăn chóng lớn, không ốm đau bệnh tật. Lễ vật cúng gồm: Thịt vịt, thịt gà, thịt lợn hun khói, nạp sườn, cá nướng (Pa pỉnh tộp), nộm rau cải, canh bon, canh chua, khẩu cắm (cơm nếp nhuộm 5 màu hoặc 7 mầu), bánh ít uôi, bánh chưng gù.

Tết Xíp xí thường không thể thiếu "nhứa tô pết" (thịt vịt), vịt gắn bó với đồng ruộng, sông suối, cúng thịt vịt là muốn con vịt ăn hết sâu bọ hại lúa, con vịt mang điều không may mắn, điềm xấu trôi theo dòng nước. Sau khi cúng, các thành viên trong gia đình sẽ cùng ngồi quây quần bên mâm cỗ; Con cháu chúc người già sống lâu trăm tuổi, người lớn cầu mong lớp trẻ yên vui, khỏe mạnh.

Theo nghệ nhân Hà Thị Óng, xã Huy Bắc, huyện Phù Yên Tết Xíp xí là dịp dân tộc Thái trắng thể hiện lòng mến khách của mình. Khách thân quen được mời từ trước đó mấy ngày. Khách lạ cũng như khách quen đến nhà đều được đón tiếp trân trọng, nhiệt tình, được thưởng thức những món ăn đặc trưng chỉ có trong ngày Tết “Xíp xí” như: Cá nướng (Pa pỉnh tộp), gỏi cá, canh bon, canh chua (đuôi bò nấu với lá vón vén, khén…) rêu đá, xôi ngũ sắc, thịt hun khói (nhứa giảng), nộm da trâu...

Ăn uống trong gia đình, người ta trò chuyện vui vẻ, hỏi thăm tế nhị, chúc nhau những lời chúc tốt đẹp nhất. Vui chơi ca hát "khắp chúc muôn" (hát chúc mừng), "khắp khoắm son cún" (hát dạy làm người), "khắp long te" (hát bè trên sông), "khắp báo sao" (hát trao duyên), hát lúc ăn uống, lúc thăm nhau. Ngày hôm đó, con trẻ sẽ được đi vui chơi với nhau thỏa thích.

Tết Xíp xí góp phần củng cố sự gắn kết, thống nhất giữa các thành viên trong gia đình và cộng đồng, đồng thời đóng vai trò quan trọng trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Từ đó những yếu tố về văn hóa truyền thống được bảo lưu và kế thừa, giúp các thế hệ sau hiểu được về văn hóa truyền thống của dân tộc. Thông qua Tết Xíp xí tại Làng Văn hoá - Du lịch các dân tộc Việt Nam - Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội, tỉnh Sơn La đã giới thiệu được giá trị văn hóa truyền thống tiêu biểu, hình ảnh, các hoạt động văn hoá đặc sắc của người Thái trắng ở Sơn La với du khách trong nước và quốc tế. 

Một số hình ảnh tái hiện Tết Xíp xí tại Làng Văn hoá - Du lịch các dân tộc Việt Nam - Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội.

1. Nghệ nhân Hà Thị Óng mặc áo xanh (chủ buổi lễ), xã Huy Bắc, huyện Phù Yên hướng dẫn mọi người chuẩn bị đồ lễ.

2. Thiếu nữ Thái chuẩn bị mâm cơm mời khách.

3. Pa pỉnh tộp từ lâu đã nổi tiếng là món ăn đặc trưng của ẩm thực dân tộc Thái.

4. Toàn cảnh nơi tái hiện Tết Xíp xí tại Làng Văn hoá. - Du lịch các dân tộc Việt Nam.

5. Giao lưu văn nghệ với các tỉnh bạn tại nhà dân tộc Thái, làng I, khu các làng dân tộc.

6. Đội văn nghệ xã Huy Bắc, huyện Phù Yên mời đại biểu, du khách tham gia giao lưu văn nghệ, múa sạp.

7. Hướng dẫn đại biểu, du khách tham gia múa sạp.

8. Sau khi kết thúc phần lễ và hội Thầy mo Hà Thị Óng (chủ buổi lễ) mời tất cả mọi người dự bữa cơm ngày Tết tại nhà Thái, làng I, khu các làng dân tộc.

Lê Hồng Cảnh