Theo như lời kể của các cụ cao niên, món thịt hun khói đã gắn liền với cuộc sống của đồng bào miền núi Tây Bắc từ những ngày xa xưa. Khi chưa có điện và tủ lạnh, họ dùng bếp lửa hong khô thịt như một cách để dự trữ và bảo quản thức ăn. Những miếng thịt treo lủng lẳng trên gác bếp đã từng là hình ảnh quen thuộc trong mỗi ngôi nhà sàn ở các bản làng. Qua năm tháng, cuộc sống có nhiều thay đổi, nhưng thịt hun khói vẫn được bà con lưu giữ như một món ăn có hương vị truyền thống khó bỏ.

Thịt hun khói được làm khô trên bếp lửa.

Mỗi dân tộc ở Sơn La lại có cách làm thịt hun khói khác nhau. Nhưng, đặc biệt nhất phải kể đến các loại thịt hun khói của đồng bào dân tộc Thái. Những món thịt treo trên gác bếp không đơn thuần chỉ là cách để họ dự trữ thức ăn theo phương pháp truyền thống, mà phải cần đến sự cầu kỳ, tỉ mỉ trong mọi khâu chế biến và phải biết cách dùng gia vị để làm thăng hoa hương vị của món ăn đặc trưng núi rừng này. Thịt trâu gác bếp là cái tên phải nhắc đến đầu tiên khi nói đến các món thịt hun khói của đồng bào Thái Sơn La. Đây là món ăn vốn chỉ dùng để đãi khách quý, nay đã trở thành đặc sản nổi tiếng được nhiều người biết đến.

Không chỉ có vậy, thịt hun khói của đồng bào dân tộc Thái còn đa dạng, như: thịt bò, thịt lợn nạc, thịt lợn ba chỉ... đều được chế biến thành thịt hun khói với những cách thức riêng, mỗi món lại mang đến cho người thưởng thức những cảm nhận đặc biệt, không thể trộn lẫn. Để có món thịt hun khói đảm bảo ngon, người chế biến phải biết chọn loại thịt ngon, khéo léo trong sơ chế nguyên liệu và kinh nghiệm trong pha trộn gia vị để ướp thịt. Trong đó không thể thiếu tỏi, ớt và hạt mắc khén, đây được coi là bí quyết khiến món thịt hun khói có hương vị đặc biệt, kích thích vị giác người ăn. Mỗi người sẽ có công thức riêng, công đoạn chế biến cũng khác nhau để khi ăn, thớ thịt khô nhưng mềm, lên màu bắt mắt, giữ được vị ngọt tự nhiên của thịt.

Ngày nay, thịt hun khói đã trở thành điểm nhấn đặc sắc cho văn hóa ẩm thực của đồng bào các dân tộc ở Sơn La. Từ một món ăn giản dị trên gác bếp, món đặc sản này đã và đang được nhiều người biết đến, trở thành mặt hàng được thị trường đón nhận, mang lại nguồn thu nhập không nhỏ cho nhiều gia đình gắn bó lâu năm với nghề làm ẩm thực dân tộc.