Mùa hoa mận nở trên thảo nguyên Mộc Châu thu hút đông đảo khách du lịch đến thưởng ngoạn.

Những chỉ tiêu về lượng khách du lịch, thu nhập từ các dịch vụ du lịch, tỷ trọng GDP và giải quyết việc làm... đã và đang khẳng định vai trò của kinh tế du lịch trong quá trình phát triển và hội nhập của tỉnh.

Thành công bước đầu

Những năm qua, ngành Du lịch tỉnh ta đã góp phần quan trọng vào tăng trưởng kinh tế, xoá đói, giảm nghèo, đảm bảo an sinh xã hội, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, bảo vệ môi trường và giữ vững an ninh, chính trị. Năm 2010, du khách đến Sơn La đạt 382.390  lượt người, đến năm 2013 đã tăng lên 1,21 triệu lượt người; lượng khách lưu trú năm 2013 tăng 157% so với năm 2010 (du khách quốc tế năm 2010 đạt gần 32.500 lượt người, năm 2013 đạt hơn 43.000 lượt người). Về cơ sở lưu trú, toàn tỉnh hiện có 113 cơ sở lưu trú đang hoạt động với 1.800 phòng; 25 khách sạn (2 khách sạn 3 sao, 12 khách sạn 2 sao, 11 khách sạn 1 sao), còn lại là nhà nghỉ du lịch và 5 cơ sở chưa thẩm định xếp hạng.

Về doanh thu du lịch xã hội năm 2013 đạt trên 600 tỷ đồng, trong đó doanh thu từ cơ sở lưu trú đạt trên 340 tỷ đồng, còn lại là doanh thu dịch vụ khác. Hiện nay, các điểm tham quan du lịch trong tỉnh đang từng bước được hình thành cùng với đầu tư tôn tạo và bảo tồn các di tích lịch sử danh lam thắng cảnh, như: Nhà ngục Sơn La, Văn bia Lê Thái Tông (Thành phố), Khu du lịch Mộc Châu, Khu du lịch Ngọc Chiến (Mường La), điểm du lịch sinh thái cộng đồng Chiềng Yên (Vân Hồ), bản Dọi, bản Áng (Mộc Châu), bản Bó, bản Hụm (Thành phố); các điểm nước khoáng nóng bản Mòng, Ít Ong, Ngọc Chiến, Thèn Luông... cùng các hang động kỳ vĩ: hang Dơi, ngũ động bản Ôn (Mộc Châu), hang Chi Đẩy, Nhả Nhung (Yên Châu) và lòng hồ thủy điện Sơn La... tạo tiền đề cho việc hình thành các tour, tuyến du lịch văn hoá - lịch sử - sinh thái cộng đồng. Một số điểm du lịch mới đang được các nhà đầu tư quan tâm triển khai như: khu du lịch rừng thông bản Áng, thác Dải Yếm  (Mộc Châu); Yên Sơn (Yên Châu); Hua Bó - Mường Bú (Mường La)...

Những năm trước đây, du khách tới Sơn La mới chỉ biết đến trên hành trình du lịch Tây Bắc với một số điểm di tích lịch sử, đó là cao nguyên Mộc Châu, ngã ba Cò Nòi, sân bay Nà Sản, Nhà tù Sơn La. Vài năm gần đây, Sơn La được du khách quan tâm bởi công trình thuỷ điện Sơn La, du lịch nông nghiệp Mộc Châu, du lịch cộng đồng... Đặc biệt, một số doanh nghiệp trên địa bàn đã bắt đầu tham gia hoạt động lữ hành, như: Công ty CP Du lịch Công Đoàn Sơn La, Công ty CP khách sạn Sơn La, khách sạn Hà Nội, tổ chức đưa đón khách tham quan du lịch theo tuyến du lịch văn hoá, di tích lịch sử, cảnh quan khu vực thành phố và vùng phụ cận. Đồng thời tổ chức đưa khách của Sơn La đi tham quan, nghỉ mát tại một số tỉnh, thành phố.

Thực trạng

Tuy nhiên, ngành Du lịch Sơn La còn bộc lộ nhiều hạn chế và bất cập, chưa có bước phát triển đột phá để khẳng định ngành kinh tế mũi nhọn; hiệu quả phát triển chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế của tỉnh và chưa bền vững. Hội nhập, hợp tác, cạnh tranh với các tỉnh lân cận có mặt còn hạn chế; việc giao lưu mở rộng và tăng cường liên kết với các thị trường du lịch trong và ngoài nước còn nhiều yếu kém...

Nhìn từ góc độ cơ cấu doanh thu du lịch xã hội cho thấy việc chi tiêu của khách còn rất hạn chế, do khách lưu trú ở Sơn La ít ngày hoặc dịch vụ đáp ứng còn ở mức thấp. Du lịch Sơn La mới chỉ dừng lại ở việc đón tiếp khách lưu trú và tham gia phục vụ một phần đi lại, ăn uống của khách, còn dịch vụ lữ hành, tham quan danh lam thắng cảnh, trải nghiệm văn hóa cộng đồng... chiếm tỷ trọng nhỏ trong tổng doanh thu của du lịch. Các dịch vụ du lịch còn thiếu và đơn điệu nên chưa thu hút được khách và lưu giữ khách ở lại Sơn La lâu hơn, vì vậy bình quân ngày khách trên lượt khách còn thấp (bình quân 1,5 ngày cho 1 lượt khách ở lại Sơn La). Kết quả này cho thấy cơ cấu đầu tư du lịch Sơn La còn kém, chưa chú trọng đầu tư để khai thác các loại hình du lịch trải nghiệm văn hóa cộng đồng; khám phá, mạo hiểm; dịch vụ nghỉ dưỡng, mua sắm...

Về nhân lực du lịch, năm 2010 toàn tỉnh có trên 900 lao động, đến năm 2013 tăng lên 1.620 lao động, trong đó số lao động đã qua đào tạo là 861 người, chiếm 53,1%, tập huấn ngắn hạn 360 lao động và chưa qua đào tạo 400 lao động. Tỷ lệ lao động chưa qua đào tạo khá cao, ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng phục vụ của ngành du lịch; lao động trong hoạt động lưu trú, tỷ lệ lao động cho một phòng khách sạn, nhà nghỉ chỉ ở mức 0,8 lao động/phòng, quá thấp so với yêu cầu chung của ngành du lịch (từ 1,2 - 1,7 lao động/phòng).

Dịch vụ lữ hành chưa đảm bảo các điều kiện về kinh doanh lữ hành. Về hướng dẫn viên, đã cấp 12 thẻ hướng dẫn viên du lịch quốc tế cho các đối tượng đủ tiêu chuẩn theo quy định. Tuy nhiên, đến nay mới chỉ có một hướng dẫn viên đang hoạt động trên địa bàn. Về thuyết minh viên, đội ngũ thuyết minh viên mới được bố trí ở Bảo tàng tỉnh, Công ty CP Du lịch Công đoàn, khách sạn Hà Nội, Hương Sen (Thành phố); Hang Dơi, Công ty cổ phần Giống bò sữa, Công ty Chè Mộc Sương (Mộc Châu)... còn các khu, điểm tham quan du lịch khác chưa có hoặc chưa được đào tạo, cấp thẻ thuyết minh viên.

Nguồn khách đến Sơn La chủ yếu là do các tổ chức, cơ quan, đoàn thể ở các địa phương, nhất là Hà Nội và các tỉnh phía Bắc, tổ chức các đợt tham quan du lịch nhân dịp các sự kiện lớn như: Ngày giải phóng Điện Biên, ngày Hội văn hóa các dân tộc, Lễ khởi công, khánh thành... Đối tác tổ chức cũng chính là các cơ quan, ban, ngành đón tiếp đoàn công tác tại địa phương, không phải là các đơn vị chuyên kinh doanh lữ hành.

Do chưa hình thành và xác định rõ điểm nhấn du lịch Sơn La nên phần đông khách du lịch trong nước mới chỉ tập trung đến một số điểm tham quan có điều kiện đi lại thuận lợi như ở Mộc Châu. Bỏ qua những điểm du lịch mới với những yếu tố thu hút khách đặc sắc về thiên nhiên và văn hoá dân tộc.

Định hướng phát triển

Du lịch Sơn La xác định bước đột phá cho giai đoạn tới, đó là: Lấy hiệu quả về kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường là mục tiêu tổng thể của phát triển; chất lượng và thương hiệu là yếu tố quyết định; doanh nghiệp là động lực, đòn bẩy cho phát triển; cần phân cấp mạnh về quản lý và phi tập trung về không gian là phương châm.

Để đạt được mục tiêu định hướng trên, trước mắt tập trung phát triển du lịch theo hướng có chất lượng, có thương hiệu, chuyên nghiệp, hiện đại; khai thác tối ưu nguồn lực và lợi thế của tỉnh; phát huy tính liên ngành, liên vùng và xã hội hóa vai trò động lực của các doanh nghiệp. Tập trung xây dựng hệ thống sản phẩm, loại hình du lịch đặc trưng và chất lượng trên cơ sở phát huy giá trị tài nguyên du lịch độc đáo, có thế mạnh. Ưu tiên phát triển du lịch văn hóa cộng đồng là thế mạnh nổi trội của tỉnh; phát triển du lịch văn hóa làm nền tảng, phát triển du lịch sinh thái, du lịch nông nghiệp, du lịch có trách nhiệm; liên kết phát triển sản phẩm khu vực gắn với các hành lang kinh tế.

Tập trung đẩy mạnh và chuyên nghiệp hóa hoạt động xúc tiến quảng bá nhằm vào thị trường mục tiêu theo hướng lấy điểm đến, sản phẩm du lịch và thương hiệu du lịch làm đối tượng xúc tiến trọng tâm; huy động các tổ chức, doanh nghiệp chủ động tham gia theo cơ chế “cùng mục tiêu, cùng chia sẻ”. Xây dựng lực lượng lao động du lịch đáp ứng yêu cầu về chất lượng, hợp lý về cơ cấu ngành nghề và trình độ đào tạo để đảm bảo tính chuyên nghiệp, đủ sức cạnh tranh và hội nhập khu vực, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ du lịch, đáp ứng nhu cầu xã hội.

Tổ chức phát triển các dịch vụ du lịch tại các điểm phù hợp với đặc điểm tài nguyên du lịch gắn với vùng kinh tế nông nghiệp, văn hóa dân tộc, nhất là các địa bàn trọng điểm du lịch như: Mộc Châu, thành phố Sơn La, vùng hồ sông Đà tạo thành các cụm liên kết phát triển mạnh về du lịch. Vùng phát triển du lịch có không gian và quy mô phù hợp, khai thác yếu tố liên vùng để phát triển mạnh sản phẩm đặc thù, tạo các thương hiệu du lịch Sơn La. Tập trung ưu tiên phát triển các địa bàn trọng điểm, điểm đến nổi bật trong mỗi vùng, có mối tương quan bổ trợ liên kết nội vùng và liên vùng. Lĩnh vực đầu tư phát triển du lịch cần tập trung ưu tiên đầu tư có trọng tâm, trọng điểm nâng cao năng lực và chất lượng cung ứng du lịch, tăng cường đầu tư kết cấu hạ tầng, xúc tiến quảng bá và xây dựng thương hiệu du lịch.

Để hiện thực hóa những định hướng phát triển du lịch cần có giải pháp cụ thể. Trước hết, cần hoàn thiện cơ chế, chính sách theo hướng khuyến khích phát triển; tăng cường hợp tác giữa khu vực công và khu vực tư nhân, phân cấp mạnh về Ban quản lý các khu du lịch và UBND các huyện, thành phố nhằm khai thác tốt tính chủ động, năng động của doanh nghiệp, cộng đồng và vai trò kết nối của Hiệp hội du lịch; tăng cường kiểm soát chất lượng, bảo vệ và tôn vinh thương hiệu; huy động tối đa nguồn lực về tài nguyên, tri thức, tài chính trong và ngoài tỉnh; tăng cường hợp tác quốc tế và ứng dụng khoa học công nghệ, đặc biệt là trong phát triển thương hiệu và xúc tiến quảng bá. Hình thành những công ty du lịch có tiềm lực mạnh, thương hiệu nổi bật làm tiên phong cho phát triển dịch vụ.

Trong chiến lược phát triển du lịch đến năm 2020, tỉnh ta xác định các không gian du lịch, tuyến du lịch gắn với các sản phẩm cụ thể như: Du lịch văn hoá gắn với các di tích lịch sử văn hoá, các lễ hội văn hoá truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số; du lịch nông nghiệp sinh thái, gắn với cao nguyên Mộc Châu và vùng hồ sông Đà, kết nối với các điểm du lịch trong trên tuyến du lịch Tây Bắc... từng bước đưa du lịch Sơn La phát triển bền vững.

Nguyễn Văn Tiến

(Trung tâm Thông tin xúc tiến du lịch)