Trời dần chuyển sang thu, cũng là lúc củ niễng - sản vật đặc trưng của đồng bào dân tộc Mường ở bản Kiểng, xã Mường Cơi (Phù Yên) vào mùa. Không ngăm ngăm đắng như cháo “mắc nhung”, hay bùi béo đậm đà như xôi “khảu hang”, nhưng những món ăn được chế biến từ củ niễng kích thích vị giác bởi sự thanh mát, ngọt giòn, lạ miệng.
Người dân bản Kiểng, xã Mường Cơi (Phù Yên) thu hoạch củ niễng
Cây củ niễng khá giống cây lúa, thường được trồng ven bờ ao, vùng đất trũng hay trong những chân ruộng ngập nước. Cây dễ trồng, dễ chăm sóc, thời điểm ra giêng là thích hợp để xuống giống. Niễng giống được nông dân chọn từ những đám cây nhiều nhánh, củ to, khỏe của mùa trước. Đợi ra tết, thời tiết ấm dần, bà con sẽ tỉa những gốc niễng giống rồi cấy vào chân ruộng giống như cấy lúa. Ruộng niễng được làm cỏ hoàn toàn bằng phương pháp thủ công và không dùng bất kỳ một loại phân bón hay thuốc bảo vệ thực vật nào trong quá trình chăm sóc. Cây niễng ưa nhất là nước, nên năm nào mưa nhiều niễng càng tốt, củ mẩy, trắng và ngọt.
Ruộng niễng đủ nước nên cây phát triển tốt, cho củ mẩy, trắng và ngọt.
Cây trồng trong gần một năm, nhưng mùa vụ thu hoạch thì chỉ rộ trong 1 đến 2 tháng. Từ tháng 7 âm lịch, cây bắt đầu nuôi củ - đó là đoạn phình to dưới gốc, trong lá mẹ. Từ tháng 8 âm lịch trở đi, cây cao quá đầu người, phần dưới gốc hình thành củ to xốp, thì bắt đầu cho thu hoạch, cây càng già, củ càng to. Sau khi chọn được những bụi củ mập mạp, bà con dùng liềm cắt sát gốc để cây mọc thêm nhánh, sau đó, bóc những lớp lá già sắc như lá mía bên ngoài để bẻ củ nằm sát tận trong lõi gốc.
Ông Hà Văn Si, bản Kiểng, xã Mường Cơi, kể: Trước đây, người dân thường trồng niễng ở các góc ao để tránh sạt lở bờ ao, nên cứ mỗi lần dắt trâu ra đồng thả, chúng tôi hái những bẹ cây củ niễng to nhất, dùng tay bóc hết lớp bẹ vỏ xốp màu nâu tím, được củ niễng trắng nõn, lau qua vạt áo, rồi cùng nhau thưởng thức, vị ngọt nhẹ, thanh mát thật khó quên.
Củ niễng thu hoạch về được bà con bóc lớp bẹ vỏ cứng bên ngoài
Củ niễng có thể chế biến được nhiều món, như, niễng xào hành, xào trứng, xào tim cật... Nhưng, ngon nhất vẫn là củ niễng xào thịt bò. Để làm được món này, cần chọn những củ tươi non, đem rửa sạch, để ráo nước, cắt thành những lát xéo mỏng; tỏi bóc vỏ cho vào chảo phi thơm, cho phần thịt bò đã ướp vào xào to lửa, chín tới thì cho ra bát để riêng. Dùng luôn chảo vừa xào thịt bò, thêm chút dầu ăn rồi cho củ niễng vào xào, nêm gia vị cho vừa miệng, khi chín tới thì cho thịt bò, hành hoa cắt khúc vào đảo cùng. Món niễng xào thịt bò có vị thơm ngọt đậm đà của thịt bò tươi, ngọt giòn, thanh của củ niễng, quyện với gia vị thơm phức, ai từng được thưởng thức sẽ nhớ mãi.
Món củ niễng xào thịt bò.
Hiện nay, củ niễng được xem là một loại rau sạch, đảm bảo an toàn, nên mặc dù bán với giá khá cao từ 80 đến 100 nghìn đồng/kg, nhưng vẫn được khá đông người sành ăn lựa chọn, nhiều tiểu thương tìm mua để cung cấp cho các quán ăn, nhà hàng trên địa bàn trong huyện, trong tỉnh.